Ο Σωκράτης και το κώνειο: Ξανθίππης το εγκώμιο!

Ε, μετά την προηγούμενη ανάρτηση το όφειλα στην μνήμη της Ξανθίππης ( για να ηρεμίσει και η ψυχούλα της), να σας πω τι έγινε στην πραγματικότητα και ο Σωκράτης αποφάσισε να πιει το κώνειο…

Όλα ξεκίνησαν όταν αρκετά χρόνια πριν που ήμουν στην Αμερική, διάβασα το άρθρο ενός διάσημου Αμερικανού πανεπιστημιακού καθηγητή  Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, που με λίγα λόγια επεσήμανε ότι πολύ καλά έκαναν οι Αθηναίοι που καταδίκασαν σε θάνατο τον Σωκράτη και δεν θάπρεπε να έχουν καθόλου τύψεις, διότι η αλαζονική του απολογία δεν τους άφησε κανένα περιθώριο για οποιαδήποτε άλλη επιλογή.

Εκείνη την στιγμή δεν έκανα καμιά  ανάλυση στο άρθρο, αλλά μου έκανε μεγάλη εντύπωση και το κράτησα στο πίσω μέρος του μυαλού μου όλα αυτά τα χρόνια. Και επειδή όλα έχουν τον χρόνο τους, μέσω ενός άλλου ερεθίσματος, ήρθε και η ώρα της ανάλυσης πάνω στην όντως αλαζονική απολογία του Σωκράτη.

Το έτος είναι το 399 π.Χ, ο Σωκράτης είναι 70 χρονών και η Αθήνα η πολυαγαπημένη του πόλη, για την οποία σε τρεις τουλάχιστον πολύ σημαντικές μάχες που είχε πάρει μέρος  παραλίγο να  αφήσει την τελευταία του πνοή, είχε επιστρέψει και πάλι στο στρατόπεδο της δημοκρατίας, που στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από οχλαγωγία και δημαγωγία (εάν βέβαια σας θυμίζει κάτι αυτό..).

Είχε προηγηθεί ο λοιμός, ο θάνατος του Περικλή, η άνοδος και η πτώση του αγαπημένου του μαθητή του Αλκιβιάδη, η ήττα από την Σπάρτη, η άνοδος και η πτώση του ολιγαρχικού και τυραννικού  ξενοκίνητου καθεστώτος και μαζί η πανωλεθρία της Αθήνας σε στρατοκρατικό,  οικονομικό και πνευματικό επίπεδο.

Η Αθήνα έστεκε σε χαλάσματα…

Σίγουρα η ψυχή του Σωκράτη θα έπρεπε να μάτωνε με όλα αυτά που έβλεπε. Για σχεδόν πενήντα  χρόνια είχε αφιερώσει την ζωή του για να αφυπνίσει τις συνειδήσεις  των συμπολιτών του, μέσω της μαιευτικής του μεθόδου. Το έργο που του είχε αναθέσει η φωνούλα η άλλως το δαιμόνιο όπως το έλεγε, ήταν να βοηθήσει τους συμπολίτες του να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Να γνωρίσουν την αλήθεια… Είχε έρθει η ώρα της ηθικής, με την κάθετη εναντίωση του Σωκράτη στους Σοφιστές και την δική τους θεώρηση ότι αγαθό είναι αυτό που συντρέχει  με τα εκάστοτε συμφέροντα τους. Και η μάχη ήταν πολύ σκληρή όλα αυτά τα χρόνια, γιατί ο Σωκράτης με τις διδαχές του,  πήγαινε ενάντια στο πλουτοκρατικό ρεύμα  της  ανερχόμενης κοσμοκράτειρας Αθήνας. Συν ότι έκανε κάτι πολύ ξεχωριστό, αφού για πρώτη φορά ένας άνθρωπος μετέβαλλε το κέντρο βάρος από την ανάλυση και κατανόηση των νόμων της  φύσης, στην ανάλυση και κατανόηση του εσωτερικού κόσμου των  ανθρώπων.

Μόνο αυτός, αν και ποτέ δεν είχε ιδιαίτερη οικονομική άνεση, αρνιόταν να δεχτεί   πληρωμή από όσους τον άκουγαν. Επιπλέον δεχόταν να συνομιλεί με τον οποιοδήποτε απλό και ταπεινό πολίτη, αντιμετωπίζοντας τον σαν να ήταν το πιο σημαντικό πρόσωπο  της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Αγαπούσε πολύ τους νέους και πίστευε σε αυτούς,  αλλά και αυτοί τον αγαπούσαν και τον ακολουθούσαν πιστά και μάλιστα αρκετοί ήταν από τις καλύτερες οικογένειες της Αθήνας, οι οποίοι μάλιστα του στάθηκαν πιστοί μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής του.

Και όταν ο Αλκιβιάδης, αυτός ο μετενσαρκωμένος Θεός ήλιος του εξέφρασε τον έρωτα του,  ο Σωκράτης δεν ενέδωσε σε κάτι, που οποιοσδήποτε άλλος Αθηναίος, άνδρας η γυναίκα, θα θεωρούσε ότι οι Θεοί τον είχαν ευλογήσει με την εύνοια  τους.  Τόσο πολύ είχαν μαγευτεί οι Αθηναίοι από την εκπληκτική  ομορφιά αυτού του εφήβου.

Ο Δίας βέβαια δεν πρόλαβε καν να σκεφτεί όταν συνάντησε τον Γανυμήδη μπροστά του και αφού μεταμορφώθηκε αστραπιαία σε αετό, τον άρπαξε και τον μετέφερε στον Όλυμπο, όπου ο πανέμορφος νέος γνώρισε την εύνοια του, κερδίζοντας τελικώς την αθανασία και την θέση του οινοχόου των  Θεών.

Αλλά βλέπετε ο Σωκράτης δεν ήταν Θεός. Ο Σωκράτης είχε κατορθώσει να ελέγχει τα πάθη του και αυτό τον είχε κάνει ανώτερο από τους Ολύμπιους.

Ο Σωκράτης γνώριζε πολύ καλά ότι αν ενέδιδε στα αισθήματα του Αλκιβιάδη, που όπως λέγεται ήταν ο πιο όμορφος έφηβος που είχε γεννηθεί ως τότε στα χώματα της Αττικής, θα έχανε οποιαδήποτε δύναμη θα μπορούσε ποτέ να έχει πάνω στον έφηβο, ώστε να μπορέσει  να τον ελέγξει και να τον στρέψει  προς τον σωστό δρόμο.  Και αυτό ήταν απίστευτα σημαντικό,  διότι ο Αλκιβιάδης δεν ήταν μόνο πανέμορφος, αλλά ήταν πανέξυπνος, έως και ιδιοφυής, ήταν κληρονόμος μιας απίστευτης περιουσίας και προερχόταν από την αρχαιότερη και ενδοξότερη οικογένεια των Αθηνών.  Μεγάλωσε δε μέσα στο σπίτι του θείου του, του Περικλή. Και  όλο αυτό δημιουργούσε  ένα  απίστευτα  εκρηκτικό μείγμα εγωισμού και αλαζονείας πάνω στις πλάτες του.

Ο Σωκράτης έβλεπε καθαρά ότι μοιραίως η Αθήνα θα παραδινόταν ερωτοχτυπημένη στα χέρια του μαθητή του. Έβλεπε την έπαρση και την αλαζονεία που υπόβοσκε στον έφηβο και ήξερε ότι το έργο του θα ήταν πολύ δύσκολο μαζί του. Έκανε ότι μπορούσε για να τον βοηθήσει, να τον προσγειώσει και να εμφυσήσει την αυτογνωσία και την μετριοφροσύνη στην καρδιά του , αν και στο τέλος απέτυχε, αφού ο Αλκιβιάδης ήταν μια πυρκαγιά που κατέκαιγε τα πάντα στο πέρασμα του και μαζί πυρπόλησε και την Αθήνα. Βέβαια σε αυτό δεν φταίει μόνο ο Αλκιβιάδης, αλλά και η δημαγωγία που μάστιζε το πολίτευμα των Αθηνών και που είχε οδηγήσει όλους τους λαμπρούς άνδρες της πόλης, με μόνη την εξαίρεση του Περικλή, στην εξορία η και στον θάνατο, χωρίς  καν ούτε αυτός ο υπέρλαμπρος Θεμιστοκλής να καταφέρει να εξαιρεθεί από αυτή την μοίρα. Η Αθήνα λάτρευε να καταβροχθίζει τα καλύτερα παιδιά της.

Τον κατηγόρησαν λοιπόν και για αυτό.  Ήτανε βλέπετε μαθητής του… Αλλά όσο και αν τον πικράνανε, ο ίδιος ήταν πάντα  αφοσιωμένος στην πόλη του και στους νόμους της. Και στους τρομακτικά δύσκολους καιρούς που είχαν ακολουθήσει την πικρή μοίρα της Αθήνας, ο ίδιος από αρκετά υψηλές θέσεις αντιτάχτηκε δύο φορές, με κίνδυνο της ζωής του, σε προτάσεις δημαγωγών, που είχαν καταφέρει να πάρουν την πλειοψηφία των πολιτών με το μέρος τους, παρότι τα μέτρα που θέλανε να περάσουν, αντιβαίνανε τους γραπτούς νόμους της πόλης.

Και αυτό δεν του συγχωρέθηκε από κάποιους ποτέ.  Το 399  λοιπόν, που η οργή και η ανασφάλεια κυριαρχούσαν στην ψυχή των πολιτών, οι δημαγωγοί  βρήκαν την ευκαιρία  να τον  κατηγορήσουν, ότι μεταξύ των άλλων  διέφθειρε και τα ήθη των νέων, με σκοπό να τον εξοστρακίσουν από την πόλη  και να προχωρήσουν απρόσκοπτοι με τα σχέδια τους.

Τι έπρεπε λοιπόν να κάνει ο Σωκράτης;  Έβλεπε την κατεύθυνση που είχε πάρει η πόλη. Οι αρχές που τόσα χρόνια αγωνίστηκε να εμφυσήσει στους Αθηναίους πολίτες κινδύνευαν να καταλήξουν στον κάλαθο των αχρήστων. Η εποχή ζητούσε δραστικά μέτρα. Η φωνούλα του σίγουρα θα του φώτισε για άλλη μια φορά το μονοπάτι. Και ο  γέροντας, για μια και μοναδική φορά πάνω στο βήμα της απολογίας,  ζήτησε τα του εαυτού, ζήτησε την αποδοχή και την επιβράβευση από την πλευρά της πολιτείας,  για όλα όσα αγωνίστηκε αφιλοκερδή όλα τα χρόνια της ζωής του, εκπλήσσοντας  με την αμετροέπεια του εχθρούς και φίλους. Και το έθεσε με τόση δύναμη και «αλαζονεία», που τους έκοψε κάθε δρόμο συμβιβασμού.

Τι πρωτότυπο! Να σε κατηγορούν για διαφθορά και να σου ζητούν να απολογηθείς και εσύ να τους απαντάς δοξάστε με και σιτίστε με δια βίου,  για όσα σας πρόσφερα όλα αυτά τα χρόνια!

Φυσιολογικά και αυτοί  τον έστειλαν  να πιεί το κώνειο για να συνέλθει (και έπρεπε να περιμένει τριανταπέντε  μέρες στην φυλακή μέχρι να επιστρέψει το ιερό το πλοίο και να επικυρωθεί η ποινή). Σε όλο αυτό το διάστημα της αναμονής,  όλοι οι καλοί,  πλούσιοι και ισχυροί φίλοι πέσανε επάνω του να τον πείσουν να τους επιτρέψει να οργανώσουν την απόδραση του  σε μια άλλη πόλη, ώστε να περάσει εκεί ήρεμα τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η συνέχεια είναι γνωστή...

Αντί να προστατεύσει τον εαυτό του, που σαν αλαζόνας,  θα  ήταν ότι πιο πολύτιμο διέθετε (αυτό ισχύει για όλους τους αλαζόνες), ό ίδιος τους είπε ότι όλη του την ζωή υπάκουε στους νόμους της πόλης και δεν επρόκειτο τώρα να το αλλάξει αυτό. Και ο ταπεινός γέροντας έκανε την κίνηση ματ που επιθυμούσε, θυσιάζοντας από την μία την ζωή του, αλλά  ανάβοντας από την άλλη την δάδα του ανθρώπινου πνεύματος, που εξαιτίας της θυσίας του,  καίει άσβεστη μέχρι της μέρες μας.

Ξέρετε πια είναι αλήθεια η διαφορά του Ελληνικού πνεύματος και του πολιτισμού της,  από όλους τους υπόλοιπους  που αναπτύχθηκαν πάνω σε αυτόν τον υπέροχο πλανήτη; Στην Ελλάδα αυτούς τους ξεχωριστούς ανθρώπους (όπως ο  Σόλωνας, ο Θαλής, ο Πιττακός, ο Βίας, ο Κλεόβουλος, ο Περίανδρος, ο Χίλων, ο Πυθαγόρας, ο Ορφέας, ο Λυκούργος, ο Ηράκλειτος, ο Εμπεδοκλής, ο Διογένης,  ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος, ο Αναξαγόρας, ο Απολλώνιος κλπ) τους ονόμασαν Σοφούς και τους τίμησαν με την αθανασία. Οπουδήποτε αλλού εμφανίστηκαν παρόμοια πνεύματα, ακόμα και χίλια χρόνια μετά, οι άνθρωποι τους λάτρεψαν και στο τέλος τους προσκύνησαν σαν Θεούς, στην θέση του πραγματικού Θεού.

Παν μέτρο άριστον δίδασκαν οι αρχαίοι, που δεν ήταν λάτρεις της υπερβολής. Η κληρονομιά που άφησαν πίσω τους ακόμα και σήμερα μας οδηγεί σε απόκρυφα μονοπάτια. Η δε αγάπη τους προς την φιλοσοφία, την οποία ασπαστήκαμε και εμεις (και σκεφτόμενοι ότι ο Θεός είναι Σοφία), μας μετέτρεψε   αυτόματα σε φίλους του Θεού.  Και για αυτό θα τους ευγνωμονούμε πάντα.

Μπορεί αυτό το κείμενο να ήταν αφιερωμένο στον Σωκράτη αλλά θα ήθελα να το ολοκληρώσω αναφερόμενος  στην Ξανθίππη,  που η θέση της στην ιστορία μοιάζει να είναι λίγο παρεξηγημένη. Παρόλο που ο σύζυγος της αναφερόταν   με βιτριολικούς χαρακτηρισμούς στον ευγενέστατο θεσμό του γάμου,  ποτέ δεν την εγκατέλειψε. Και νομίζω ότι αυτό είχε να κάνει με την συνειδητοποίηση του Σωκράτη, του πόσο σημαντική ήταν η γυναίκα αυτή για τον ίδιο. Γιατί βλέπετε η Ξανθίππη δεν ήταν μόνο ο σύντροφος του, αλλά και αυτή που τον γείωνε και τον βοηθούσε να παραμένει ταπεινός. Ήταν η άσκηση του και το δώρο του Θεού προς τον ίδιο και πιστεύω ότι ο σοφός άνδρας το γνώριζε αυτό και  δεν θα την άλλαζε  για τίποτα στον κόσμο από δίπλα του… J